Beden Sosyolojisi : Emanet Ve Sahiplik

Beden Sosyolojisi : Emanet Ve Sahiplik

Tatvan Özgür- Der Şubesi tarafından düzenlenen bu haftaki Cuma seminerinde ‘’Beden Sosyolojisi: Emanet Ve Sahiplik’’ konusu konuşuldu. Semineri Muş Alparslan Üniversitesinden öğretim görevlisi Burhan Taşkaya sundu.

Kuran tilaveti ile başlayan seminerde Taşkaya özetle şu konulara değindi:

Beden insanın insan olarak hayatta var olduğu mekanın adıdır. Beden tarih boyunca dinlerin, ideolojilerin, felsefenin, tüketim kültürünün, tıbbın, estetiğin, edebiyatın gündemi olmuştur. Örneğin Sartre " Ben ne isem bedenim odur, ben bedenimden ibaretim" diyor. Oysa ondan 2300 yıl önce yasayan Eflatun bedeni ruhun mezarı olarak görüyordu. Descartes ben bilincimden ibaretim diyordu. Müslüman filozoflar bedeni Allah'ın emaneti olarak değerlendiriyordu. Son zamanlarda gelişen estetik cerrahi ile beden verili olmaktan cıkmış neredeyse tekrardan dizayn edilebilir hale gelmiştir. İnsan-beden ilişkisi basit bir ilişki değildi. İnsanin hangi değer ve düşünce dünyasından geldiğini gösteren sembolik bir ilişkidir. Bedenin hangi dönemlerde, hangi dinlerde nasıl algılandığına bakalım.

Yunan Felsefesinde Beden

Eski yunanda ortalama yaşanan hayatta bedenin olumlu bir karşılığı vardı özellikle güçlü ve çevik erkek   bedeni  heykeltraşlar tarafından heykelleri yapılıp sergilenirdi. Olimpiyat oyunları bu durumun sembolleştiği oyunlardır. Yunan felsefesinde elbette farklı yaklaşımlarda vardı, örneğin Sokrates bedeni ruhun mezarı olarak görüyordu ve ruhun özgürleşmesi için bedenden kurtulması gerektiğini ifade ediyordu.

Musevilik ve Hıristiyanlık

Semavi dinlerin beden algıları onların dünya tasavvuru ile ilgilidir. Musevilikte dünya söyle algılanıyor. Adem'in cennetten dünyaya gönderilmesinde Allah Adem'e diyor ki burada bütün nimetlere hiç çalışmadan, emek vermeden ulaşabiliyordun lakin artık dünyada çalışacaksın gayret edeceksin ve istediğin nimetlere ancak böyle ulaşabilirsin. Dünya Musevilikte olumlu bir karşılığı var. Tevratta ahiret ile ilgili ayetler çok azdır fakat dünya ile ilgili ayetler çok fazladır. Olumlu dünya tasavvuru olumlu beden tasavvuruna sebebe olmaktadır. Hıristiyanlikta ise ilk günah teorisinden kaynaklı dünya olumsuz görülmektedir. İnsan topraktandır ve toprak dünyaya aittir ve dolayısıyla beden olumsuz algılamaktadır. Bedeni ruhun mükemmelleşmesinin önünde engel olarak gördükleri için 'çilecilik' 'manastır hayatı' ve 'çarmıha germe törenleri ' gibi bedene bir şekilde eziyet edilen pratikler yaygındır.

Rönesans ve Beden

14. yy da İtalya'da başlayan Rönesans beden ile ilgili yeni bir tasavvur oluşturmuştur. Rönesansa kadar beden bir şekilde ilahi tefekküre vesile iken beden Rönesans ile güzel, kişisel, özel olarak değerlendirilip semahat ile ilişkisi kesilmiştir. Rönesans bedenin sekülerleştiği bir dönemdir.

200 yıl sonra Rana Descartes ortaya koyduğu Kartezyen düşünce ile beden konusunda düalist bir yaklaşımı ortaya koymuştur. Bedeni bilime ruhu kiliseye ait kılan bir yaklaşımı ortaya koymuştur. Bedeni kaslardan, kemiklerden, eklemlerden oluşan bir makine gibi değerlendirmiştir. 19. Yüzyılda özellikle Darvin, Marks, Freud'un yaklaşımlarıyla beraber ruh tamamen devreden çıkarılmış ve bedenin metalaştırıldığı biç sürece girilmiştir.

Tüketim Kültürü ve Beden İmajı

20 yy. da kapitalizm bedeni keşfetmiştir. Bedenin devam eden bir süreç olması ve bedenle ilgili oluşturulacak yeni tüketim davranışlarının uzun soluklu sürmesi bedeni tüketim kültürünün gündemi haline getirmiştir. Vücuttaki tüylerin ortadan kaldırılması konusunda kullanılan kremler, cihazlar ve diğer ürünler kapitalizmin bedene dair ilk tüketim çabasını oluşturur. Beden imajı kişinin kendi bedenini zihninde nasıl algıladığı ile ilgili bir durumdur. Özellikle Anglo-Amerikan beden imajı bir norm haline getirilip bati dışı toplumlara ihraç edilmektedir. Kadınlar için güzel, uzun boylu, zayıf,  renkli gözlü ve beyaz erkekler için ise uzun, V beden, d kaslı erkek bedenini tüm dünyada kabul edilen bir norm olarak sunuluyor. Herkes bu özelliklere sahip olmaya zorlanıyor ve bu durum çağdaşlığın ve medeniliğin sembolü olarak gösteriliyor. İnsanlar bu özelliklere sahip olabilmek için güzellik salonlarına, spor salonlarına, estetik operasyonlara, güzellik malzemelerine ihtiyaç hissediyorlar. Endonezya' da yapılan bir çalışmada kadın magazin dergileri inceleniyor ve dergide gösterilen tüm kadınlar beyaz tenli oysa Endonezya halkı esmer tenli ve böylece ten ağartıcı ürünlerin satışını sağlıyorlar. Renkli göz üzerinden lens sektörü oluşturuluyor. Böylece beden bir tüketim nesnesi haline getiriliyor.

Beden ve Mahremiyet

Hz. Adem ve Hz. Havva'nın yasak meyveyi yedikten sonra mahrem yerlerini cennet yaprakları ile örtmesi ile insanın mahremiyet algısı başlamıştır. Örtü insanlıkla yaşıt bir durumdur. İnsanin bedenini örtmesi diğer canlılarda olmayan bir durumdur ve doğal olmayan fakat insanin düşünce dünyasıyla alakalı bir değer olarak değerlendirilebilir. Batıda mahremiyet 'Dokunulmazlık' üzerinden değerlendirilir. Bedenin dokunulmazlığını merkeze alır. İslamda ise mahremiyet 'Görünmezlik' üzerinden değerlendirilir ve kişiyi başkalarının bakışından korumaya dönük bir yaklaşım içerisindedir. İslamda örtü Allah ile ilişkili bir durumdur, çünkü Ayeti Kerime' de Allah hayayı ve örtüyü sever buyurur. Kıyafet aynı zamanda insanın hangi dinden, o din içerisinde hangi inanç grubuna ya da hangi sosyolojik gruptan geldiği ile ilgili bize bilgi verir.

İslam ve Beden

İslami beden algısı işlevseldir. İnsan bedeni ile hayırlı ve iyi ameller işleyeceği gibi günah ve kötü amellerde işleyebilir. Bedenle ilgili algıyı belirleyen eylemlerdir. Beden ile ilgili son zamanlardaki tartışmalar iki kavram üzerinden yürüyor biri 'Emanet' diğeri ise 'Sahiplik'. Bedeni Allah' ın bir emaneti olarak gören Müslümanlar için beden ile ilgili tasarrufun sınırlarını Allah belirler. Bedenim benimdir sloganıyla ortaya konulan ve beden konusunda her turlu tasarruf yetkisini kendinde gören ve 'Sahiplik' kavramı üzerinden tanımlanan bu iddia ile İslamın iddiası arasında kıyafet, kürtaj, ötenazi , taşıyıcı annelik gibi bedene müdahale konularında ciddi farklılıklar mevcuttur. Hz. Peygamber kişi ahirette bedenini nerede ve nasıl yıprattığı ile ilgili hesap vermeden bir adım dahi atamaz buyuruyor ve yine bedeninizin sizin üzerinizde hakkı var buyuruyor. Hz,Peygamber bedeninin temizliğine, ağız ve diş temizliğine çok dikkat ederdi. İbadetler inanç ile bedenin kesiştiği noktalardır. Oruç, namaz ve hac bedeni ilgilendiren ibadetlerdir. Ruhun bedende var olmasından kaynaklı beden değerlidir. İbni Kayyım el Cezvi bedeni ruhun kalıbı olarak değerlendirir. İkisi karşılıklı ilişki içerisindedir Ruh bedeni ve bedende ruhu hem olumlu hem de olumsuz anlamda etkilemektedir.

Seminer dinleyicilerin soru ve katkılarıyla son buldu.

 

whatsapp-image-2019-03-15-at-20.46.05.jpeg

 

Önceki ve Sonraki Haberler