Cehalet; bilmeyen, habersiz, okuryazar olmayan, eğitimden geçmemiş. Olarak ifade edilmeliktedir. Yaşlılar gençlerin toyluğunu ifade etmek için cahil kelimesini kullanırlar. Sözlük anlamı olarak: bilmeyen, habersizlik olarak ifade bulur. Kur'an da cehalet, insanın bilgiden yoksun olması, bir şeyin aslından farklı bilinmesi, bir şeye hak ettiğinden farklı bir davranışta bulunulması cahilliktir. Örneğin namazın bilerek terk edilmesi kur'an da cahillik olarak tarif edilmiştir.  Kur'an Allah'ın indirdiği ile hükmetmemeyi cahillik olarak ifade eder. Yoksa onlar (İslâm öncesi) cahiliye idaresini mi arıyorlar? İyi anlayan bir topluma göre, hükümranlığı Allah'tan daha güzel kim vardır? (5/50) Toplumsal hayattaki kanunları ilkeleri belirleyen kur'an aykırı hareketleri cahiliye olarak ifade eder.  Sonra kederin ardından üzerinize bir güvenlik (duygusu) indirdi, bir uyuklama ki, içinizden bir grubu sarıveriyordu. Bir grup da, canları derdine düşmüştü; Allah'a karşı haksız yere cahiliye zannıyla zanlara kapılarak: "Bu işten bize ne var ki?" diyorlardı. De ki: "Şüphesiz işin tümü Allah'ındır." Onlar, sana açıklamadıkları şeyi içlerinde gizli tutuyorlar, "Bu işten bize bir şey olsaydı, biz burada öldürülmezdik" diyorlar. De ki: "Evlerinizde olsaydınız da üzerlerine öldürülmesi yazılmış olanlar, yine devrilecekleri yerlere gidecekti. (Bunu) Allah, sinelerinizdekini denemek ve kalplerinizde olanı arındırmak için (yaptı). Allah, sinelerin özünde saklı duranı bilendir. (3/154) zan ile düşünceyi belirleyen cahiliye kınanmıştır. Cahiliye gururu kınanmıştır: Hani o inkâr edenler, kendi kalplerinde, 'öfkeli soy koruyuculuğu'nu (hamiyeti), cahiliyenin 'öfkeli soy koruyuculuğunu' kılıp-kışkırttıkları zaman, hemen Allah; elçisinin ve mü'minlerin üzerine '(kalbi teskin eden) güven ve yatışma duygusunu' indirdi ve onları "takva sözü" üzerinde 'kararlılıkla ayakta tuttu." Zaten onlar da, buna layık ve ehil idiler. Allah, herşeyi hakkıyla bilendir. (48/26) cinselliklerini ön plana çıkarılması Kur'an da cahillik olarak karşılık bulur: Evlerinizde vakarla-oturun (evlerinizi karargah edinin), ilk cahiliye (kadınları)nın süslerini açığa vurması gibi, siz de süslerinizi açığa vurmayın; namazı dosdoğru kılın, zekatı verin, Allah'a ve elçisine itaat edin. Ey Ehl-i Beyt, gerçekten Allah, sizden kiri (günah ve çirkinliği) gidermek ve sizi tertemiz kılmak ister. (33/33)

Kaynağını Kur'an dan almayan her türlü düşünce ve davranış modeli cahiliyedir. Cahiliye tarihi bir olay bir zaman dilimi ile ifade bulan bir vakıa değildir. Tüm zamanlarda insanlar tarafından yaşanan bir davranış modeli olarak karşımızdadır. Küfür ve şirkte ısrar edilmesi, Allah'a kulluğa icabet etmemek, vahye kulakları tıkamak, kınayıcıların kınamasından korkmak da cahilliktir. Dini hükümler ile alay edilmesi cahilliktir. Bu gün bile kurbanımızla, orucumuzla, Allahın örtünme emri ile alay edilmektedir. Kurban bayramı, kimi insanlar tarafından kavurma bayramı olarak görülmektedir. Dini hükümlerin gerçek hüviyetinden saptırılması alay edilmesi ile eş anlamlıdır. Bu konuya Hz. Musa'nın kurban kesme ile emrine kavminden gelen emri iğdiş etmeleri gösterilebilir.

Fuhuş ve fuhşa götüren her türlü davranış modeli cahiliye olarak değerlendirilir. Hz. Yusuf'un gelen zina teklifini cahillerden olmak yerine zindanı tercih etmesini, Lüt a.s zamanındaki çarpık cinsel ilişkileri, örnek olarak gösterebiliriz. Günümüzde cahiliye hüküm sürdüğü için bu tür örnekleri caddelerde, sokakta hatta her akşam evimize misafir ettiğimiz televizyonlarda çokça görmek mümkündür.

Kur'an anlık olarak basiret tutulması ile işlenilen fiilleri cahiliye olarak görmektedir. Fark edilip tövbe edilmesi halinde af edilen durumlar olarak görülebilinir. Akıl ve basiret tutulması da cahiliye olar görülmelidir.

Kur'an  boş ve faydasız şeyler ile iştigal etmeyi cahiliye olarak ifade eder.  'Boş ve yararsız olan sözü' işittikleri zaman ondan yüz çevirirler ve: "Bizim yapıp-ettiklerimiz bizim, sizin yapıp-ettikleriniz sizindir; size selam olsun, biz cahilleri benimsemeyiz" derler. (28/55) İnsanlardan öylesi var ki, herhangi bir ilmî delile dayanmadan Allah yolundan saptırmak ve sonra da onunla alay etmek için boş lafı satın alır. İşte onlara rüsvay edici bir azap vardır. (31/6) Günümüzde en fazla örnekliğini gördüğümüz cahiliye şeklide budur. Bir futbol maçı oynanır koca koca adamlar maçtan sonra saatlerce o maçın kritiğini yapar, ertesi gün toplumun büyük çoğunluğu tarafından da gündemin birinci sırasına oturtulur. İnsanın varlık sebebine aykırı her türlü duruş, söz, ifade cahiliye olarak değerlendirilebilinir.

İnsanları küçük görmek, onları alaya almak, ahiret ile alay etmek, peşin hükümlü olmak, Allah yolunda gayret gösteren cehd eden kimselerin gayretlerini alaya almak cahiliye ye örnek olarak gösterilebilinir.

Cehaleti besleyen sebepler vardır. Vahyi bilgiden yoksun olmak, zanna ve hevaya uymak, çoğunluğa uymak, hamasi duyguları beslemek, etnik kimliği ön plana çıkarmak cehaleti besleyen sebepler olarak sıralanabilir.

HABER: Ramazan İleri